मेजवानी पोपटीची

रायगड जिल्ह्याच्या संस्कृतीचा भाग बनलेल्या पोपटीचा मोसम सुरू झालाय. आता थंडी संपेपर्यंत म्हणजे अगदी मार्चअखेरपर्यंत हा सिलसिला सुरू राहील. रायगडची ओळख व इतर ठिकाणच्या खवय्यांच्या आकर्षणाचं केंद्र ठरलेल्या या चविष्ट पदार्थाची ‘मेजवानी’ खास तुमच्यासाठी...

आला थंडीचा महिना.......पोपटी बनवायला चला..!
'पोपटी, ह्या पदार्थाची ओलख फक्त रायगड जिल्ह्यामुळेच
या पोपटी पार्टीचे प्रमुख उद्दिष्ट म्हणजे ही पार्टी रात्री शेताची राखण करण्यासाठी जमलेले शेतकरी थंडीपासुन वाचण्यासाठी आणि जागे राहण्यासाठी विरंगुळा म्हणून ही पार्टी करत असे.
पोपटी पार्टिचे वैशिष्ट्य म्हणजे शेतात पिकणाऱ्य हंगामी भाज्यांचा वापर करून या परतीची मेजवानी केली जाते. शेतात मिळणाऱ्या भाज्या, शेंगा, भांबुर्डीचा पाला याचा वापर करून पिढ्यान् पिढ्या चाललेली कोकणी परंपरा शेकोटी पेटवून धमाल गप्पा, जुन्या आठवणी, मैफिली रंगवून पार्टी साजरी करतात.
पोपटी ही शाकाहारी तसेच मांसाहारी या दोन्ही प्रकारात केली जाते. पोपटी मडक्यात शिजवण्याची पद्धत आहे. हिवाळ्यात शेतात पिकणाऱ्या वालाच्या शेंगा, चवळीच्या शेंगा,तुरीच्या शेंगा रताळी, वांगी, बटाटे इत्यादी पदार्थ एकत्र केले जातात, मडक्याच्या बुडात भांबुर्डीचा पाला घालतात..
यात भाज्यांचे थर रचले जातात. जर तुम्ही मांसाहार पोपटी करणार असाल तर त्यात चिकनला मसाला लावून केळीच्या पानात बांधून टाकले जाते. त्यांनंतर या मडक्याचे तोंड पाल्याने झाकून उलटे ठेवले जाते, त्यानंतर अजूबाजुला गवत, गोवऱ्या आणि लाकडे लावून त्याची शेकोटी पेटवली जाते.
ही पोपटी शिजायला अंदाजे अर्धा पाऊण तास लागतो, यादरम्यान गप्पा रंगतात, गाण्याच्या मैफिली रंगवल्या जातात. त्यानंतर पोपटी शिजल्यानंतर मडके बाजुला काढून पोपटी मोठ्या परातीत काढून त्याच्यावर ताव मारला जातो...

काळोखी रात्र, अंगाला झोंबणारी थंडी आणि मोकळ्या मैदानात रंगलेली पोपटीची पार्टी हे दृश्य सध्या रायगडमध्ये अनेक ठिकाणी पाहायला मिळत आहे. देशावर जशी हुरडा पार्टी केली जाते, तशीच उत्तर कोकणातील ही पोपटी पार्टी. डहाणू परिसरासह काही ठिकाणी तिला ‘गड’ असंही संबोधलं जातं. गोड्या वालाच्या शेंगांचा मोसम आणि थंडीचा संयोग जुळून आला की, निमित्त काढून अशा पार्ट्या करण्याची इथली परंपरा पिढ्यानपिढ्या चालत आलेली. आता कालानुरूप त्यात थोडासा बदल झालाय एवढंच!
कुटुंब, पाहुणे, मित्र-मंडळी, कट्ट्यावरचे सोबती ते अगदी कार्यालयातील सहकारी अशा सर्वांना बोलावून पोपटी पार्ट्यांचं आयोजन होतं. कारण पोपटी लावल्यानंतर ती शिजेपर्यंत किमान अर्धा ते पाऊणतास वाट पाहावी लागते. मग त्यादरम्यान रंगतात धम्माल गप्पा, जुन्या आठवणी किंवा छोटेखानी, घरगुती गाण्यांच्या मैफली.

पोपटीत वापरले जाणारे गोडे वाल प्रामुख्यानं अलिबाग ते रेवदंडादरम्यानच पिकत असल्यानं या भौगोलिक वैशिष्ट्यामुळं ही पोपटी रायगडची सीमा ओलांडून गेली नसावी. किंवा गेली असेलच तर तिला इथल्यासारखी लज्जत येऊ शकणार नाही.

साहित्य : वालाच्या ताज्या शेंगा दोन किलो, एक किलो चिकन (मोठे तुकडे), एक डझन अंडी, बटाटे अर्धा किलो, अर्धा किलो कांदे-वांगी (आवडीनुसार), सारणासाठी मसाला (कांदे-बटाट्यांमध्ये घालण्यासाठी खवलेलं खोबरं, तिखट, मीठ व गोडा मसाला), जाडे मीठ, चवीपुरता ओवा आणि मध्यम आकाराचं मातीचं मडकं, भांबुर्डीचा पाला व लाकडं किंवा गोवऱ्या.

कृती : सर्वप्रथम मडकं, शेंगा आणि भांबुर्डीचा पाला स्वच्छ धुवून पूर्णपणे निथळून घ्यावा. मडक्याच्या तळाशी भांबुर्डीच्या पाल्याचा थर व्यवस्थित पसरावा. त्यावर अर्ध्या शेंगा, थोडं चिकन, अर्धा डझन अंडी, अर्धे कांदे-बटाटे आणि वांगी ठेवावीत. नंतर थोडासा ओवा व मीठाची पखरण करावी. पुन्हा भांबुर्डीचा पाला व उरलेल्या जिन्नसाचा असाच एक थर लावावा. त्यानंतर मडक्याचं तोंड पाल्यानं अगदी काळजीपूर्वक बंद करावं. अधिक दक्षता म्हणून दोन काठ्या उभ्या-अडव्या खोवव्यात.

पोपटी लावण्याची पद्धत :
मोकळी जागा बघून मडक्याच्या तोंडाहून थोडा मोठा वितभर खोल खड्डा खणावा. त्यात थोडा सुकलेला पाला किंवा पेंडा टाकून त्यावर मडकं उलटं ठेवावं. (काहीजण तीन विटांवरही मडकं उलटं ठेवतात.) मडक्याभोवती सुकी लाकडे, सुकलेला पाला किंवा सुकलेल्या शेणाच्या गोवऱ्या व्यवस्थित लावून पेटवून द्याव्यात. जाळ जास्त असल्यास अर्धा तास, अन्यथा पाऊणतास हे मिश्रण शिजवावं. या वेळेत जमलेल्या मंडळींची धमाल-मस्ती सुरू असते. चोहीबाजूनं लागणाऱ्या जाळामुळं भांबुर्डीसह इतर जिन्नसांचा स्वाद परस्परांत एकरूप होऊन एका भन्नाट चवीची निर्मिती यादरम्यान होत असते. अर्धा-पाऊणतासाने मडक्यावर पाणी मारून पाहावं. ‘चर्र’ असा आवाज झाल्यास पोपटी शिजली असं समजावं.

त्यानंतर मडक्याशेजारील लाकडं, गोवऱ्या बाजूला कराव्यात. त्यावर पाणी मारावं व जाड फडक्यानं मडकं अलगद बाहेर काढावं. लगेचंच आतील पोपटी एका पेपरवर काढून घ्यावी. त्यातला भांबुर्डीचा पाला बाजूला काढून पाणी आणि तेलाशिवाय शिजलेल्या या अनोख्या पदार्थाचा मनमुराद आनंद घ्यावा. सध्या जोडीला चिल्ड कोल्ड्रिंग पिण्याची पद्धत रूढ होत आहे. अंधारात निसर्गाच्या सानिध्यात अप्रतिम चवीच्या या गरमागरम पदार्थाचा आस्वाद घेण्याची मजा काही औरच असते. सर्वांना आवडणारी आणि प्रामुख्यानं रायगडमध्येच बनणारी ही पोपटी उत्पन्नाचं उत्तम साधन होऊ शकते. पंरतु अद्याप तिला व्यावसायिक स्वरूप येऊ शकलेलं नाही, ही आश्चर्याची बाब आहे.